13 februari 2019

Wettelijke verdeling: Wat zijn de gevolgen voor de erfopvolging?

Als iemand geen testament heeft en hij of zij laat bij overlijden een echtgenoot of geregistreerd partner én kinderen achter, dan is automatisch de wettelijke verdeling van toepassing op de nalatenschap van de overledene. De wettelijke verdeling zorgt ervoor dat de partner alle goederen, die behoren tot de nalatenschap, van rechtswege verkrijgt en verplicht is tot voldoening van alle schulden.

Geldvordering kinderen
De kinderen hebben wel recht op een deel van de erfenis, hun wettelijk erfdeel. Maar, zij krijgen dit nog niet. Hun erfdeel wordt omgerekend in geld. De kinderen krijgen ieder van rechtswege een geldvordering op de langstlevende partner. De partner krijgt een schuld aan ieder van de kinderen. De vordering van de kinderen is pas opeisbaar als de partner overlijdt, failliet wordt verklaard of in de schuldsanering komt.

Positie langstlevende partner
De wetgever heeft het ongestoord verder leven van de partner belangrijker gevonden dan de erfrechtelijke aanspraken van de kinderen. Door de wettelijke verdeling is de langstlevende partner volledig beschikkingsbevoegd ten aanzien van de goederen en schulden en kan de langstlevende alle goederen verkopen en in eigendom overdragen. De langstlevende partner heeft daarvoor geen toestemming of medewerking van de kinderen nodig. De langstlevende partner is niet verplicht het vermogen in stand te houden, ook al betekent dit dat bij het overlijden van de langstlevende partner de erfdelen van de kinderen niet meer (volledig) in stand zijn. De partner mag en kan dus alles opmaken.

Rente wettelijke verdeling
Over de vordering van de kinderen wordt rente berekend vanaf de sterfdatum van de overledene. Deze rente is gelijk aan de wettelijke rente voorzover deze hoger is dan 6 (bij een percentage van 8 is de vermeerdering dus slechts 2 procent). Gezien de huidige stand van de wettelijke rente betekent dat, de vorderingen renteloos zijn.

Testament
Het zou kunnen dat de overledene een testament heeft, waarin is bepaald dat de wettelijke verdeling van toepassing is, nog enkele aanvullende opeisbaarheidsgronden genoemd staan en een rente wordt voorgeschreven.

Ongedaanmaking van de wettelijke verdeling
De langstlevende partner zal normaal gesproken de sterke positie slechts willen prijsgeven uit fiscale motieven en dan alleen als de verhouding met de kinderen goed is. Door de ongedaanmaking ontstaat er namelijk met terugwerkende kracht tot aan de datum van overlijden een onverdeeldheid. Het is vervolgens mogelijk om de eigen woning zonder heffing van overdrachtsbelasting vanuit de onverdeeldheid toe te delen aan (een van) de kinderen. De langstlevende partner doet er dan wel goed aan om voorafgaand aan de ongedaanmaking alvast een bepaalde verdeling overeen te komen met de kinderen. Daarnaast is het verstandig om een volmacht van de kinderen te bedingen om te voorkomen dat zij niet meewerken aan de overeengekomen verdeling.

De ongedaanmaking dient te gebeuren binnen 3 maanden na overlijden door bij notariële akte een verklaring uit te brengen dat de wettelijke verdeling ongedaan gemaakt wordt. De verklaring dient binnen gemelde termijn te zijn ingeschreven in het boedelregister van de rechtbank.

Wilsrechten
In de wet zijn voor de kinderen bepaalde “wilsrechten” neergelegd om het “stiefoudergevaar” te beperken. De wilsrechten zijn bedacht om te voorkomen dat familiegoederen verdwijnen als de langstlevende partner besluit te hertrouwen. Met een beroep op deze wilsrechten kunnen kinderen hun vordering omzetten voor spullen uit de erfenis.

De erfbelasting en de langstlevende-regelingen
Ook al krijgen de kinderen niets feitelijk uitgekeerd, de vorderingen van de kinderen worden in beginsel toch belast met erfbelasting. Zowel de echtgenoot als de kinderen moeten in deze situatie aangifte doen voor de erfbelasting als hun erfdeel hoger is dan de vrijstelling. De vorderingen van de kinderen mogen wel worden “afgewaardeerd”.

Als de eerste ouder vrij jong overlijdt, is het nadeel dat de kinderen hebben groter omdat zij langer moeten wachten tot zij hun vordering kunnen opeisen. Naarmate de langstlevende ouder is, is dit nadeel kleiner. De factor die bepaalt hoe groot dit nadeel is voor de kinderen, en dus het voordeel voor de langstlevende, staat in een tabel van de Successiewet. Met behulp van de leeftijd en de levensverwachting van de langstlevende wordt de contante waarde van de vordering vastgesteld.

Omdat de langstlevende de beschikkingsmacht heeft, moet deze de door de kinderen verschuldigde erfbelasting voor schieten. Dat vermindert dan wel de schuld aan de kinderen. De aangifte dient uiterlijk 8 maanden na het overlijden te worden ingediend bij de Belastingdienst. Wil je heffingsrente over de te betalen erfbelasting voorkomen dan moet je de aangifte uiterlijk 5 maanden na het overlijden indienen.

De inkomstenbelasting
Bij de wettelijke verdeling verkrijgen de kinderen een vordering op de langstlevende echtgenoot ten grootte van hun erfdeel. De waarde van deze vordering wordt niet in de inkomstenbelasting in box 3 (sparen en beleggen) belast. De kinderen hoeven dus geen inkomstenbelasting te betalen over hun vordering op de langstlevende. Daar staat tegenover dat de langstlevende de schulden die hij aan de kinderen heeft vanwege de wettelijke verdeling, niet kan aftrekken.

De goederen van de nalatenschap die door de wettelijke verdeling zijn overgegaan op de langstlevende en die daardoor tot het eigen vermogen van de langstlevende zijn gaan behoren, worden belast in de bijbehorende box. Een voorbeeld: het huis wordt evenals vóór het overlijden belast in box 1 en de langstlevende kan de gehele hypotheekrente in box 1 op het inkomen in aftrek brengen.

Verklaring van erfrecht
Een verklaring van erfrecht wordt opgemaakt door een notaris. De notaris verklaart hierin – nadat alle gegevens zijn gecontroleerd – wie is overleden, of de overledene een testament heeft gemaakt en wat er in dit testament is bepaald.

In meerdere gevallen is het nodig dat er een verklaring van erfrecht wordt opgemaakt, zelfs óók als de wettelijke verdeling van toepassing is. Één van die gevallen is bijvoorbeeld als de overledene onroerende goederen bezat of een aandeel hierin. Er dient dan een verklaring van erfrecht te worden ingeschreven bij het kadaster om dat onroerend goed, of dat aandeel daarin op naam van de langstlevende partner te zetten.

Constatering wettelijke verdeling en erfdelen
Ondanks dat de wettelijke verdeling automatisch werkt is het verstandig om deze vererving vast te leggen in een notariële akte en de erfdelen te berekenen volgens de werkelijke waarde. Vaak wordt de aangifte erfbelasting als uitgangspunt gehanteerd. Dit is niet verstandig. In deze aangifte wordt namelijk gewerkt met de fiscale waarde. Vooral met betrekking tot de woning die behoort tot de nalatenschap zijn er grote verschillen tussen de fiscale waardering (WOZ -waarde) en de werkelijke waarde. Vaak zijn de werkelijke vorderingen hoger dan de fiscale vorderingen. Daar heb je profijt van bij het overlijden van de langstlevende.

Kom je er met de langstlevende en/of de kinderen niet uit, neem dan contact met mij op. Ik bespreek graag met jou de mogelijkheden.